Opublikowano: 01/03/2023

W wyniku rosyjskiej agresji PKB Ukrainy skurczyło się w 2022 r. o ponad 30 proc. Doświadczenia innych państw dotkniętych konfliktem zbrojnym sugerują, że odbudowa Ukrainy może być długa i kosztowna. Tylko co w trzecim kraju powrót do PKB per capita sprzed wojny zajął 5 lat. W połowie krajów doświadczonych wojną przez 25 lat PKB utrzymywało się poniżej trendu przedwojennego. Koszt odbudowy Ukrainy waha się od 349 mld USD do 750 mld USD - szacuje Polski Instytut Ekonomiczny w raporcie „Doświadczenia powojennej odbudowy. Inspiracje dla Ukrainy”.

Irak to przykład odbudowy zakończonej porażką

Rekonstrukcja Iraku jest przykładem rekonstrukcji w trakcie konfliktu, a nie odbudowy post-konfliktowej. Kraj opanowały konflikty etniczne i napady przemocy, co było pokłosiem decyzji Amerykanów o rozwiązaniu struktur irackiego państwa i całkowitej demilitaryzacji Iraku. Pozbawiła ona kraj bezpieczeństwa, zdeterminowała przyjęty model rekonstrukcji i udział w odbudowie poszczególnych aktorów.

Proces rekonstrukcji Iraku został niemal całkowicie zdominowany przez Stany Zjednoczone. Amerykanie zmarginalizowali udział innych państw i organizacji międzynarodowych w procesie odbudowy. Z pomocy ONZ skorzystano jedynie w niewielkim zakresie. Także udział Banku Światowego i MFW był ograniczony, głównie z uwagi na brak wiarygodnych danych, na których instytucje te mogły pracować i wykonywać analizy. Obie organizacje nie współpracowały z władzami Iraku od 20 lat i nie miały szczegółowej wiedzy na temat irackiej gospodarki.

Budżet na rekonstrukcję Iraku miał bezprecedensowy rozmiar na tle innych operacji tego typu i ostatecznie sięgnął kwoty 220 mld USD. Aż 126 mld USD z tej kwoty wyasygnowano z budżetu samego Iraku, co było możliwe dzięki rosnącemu wydobyciu ropy naftowej. W trakcie Konferencji Donatorów mającej miejsce w Madrycie w październiku 2003 r., 38 państw oraz organizacje multilateralne (Komisja Europejska, MFW i Bank Światowy) zadeklarowały przekazanie na rzecz Iraku pomocy w formie grantów i pożyczek na łączną kwotę 33 mld USD. Kwoty te wzrosły wielokrotnie – Stany Zjednoczone przekazały do końca 2012 r. na odbudowę Iraku ok. 60 mld USD. Jednak zaangażowanie tak dużych środków nie dało pożądanych efektów.

„Rekonstrukcja powojenna Iraku ujawniła kaskadę błędów wynikających z nieodpowiedniej koordynacji wysiłków na rzecz odbudowy. Szczególnie w początkowej fazie stabilizacyjnej dochodziło do wzajemnego nakładania obszarów kompetencji wojska i aktorów cywilnych. Niewłączanie krajowych podmiotów w rekonstrukcję zaowocowało nietrwałością i niską jakością realizowanych projektów. Przede wszystkim jednak to kwestie bezpieczeństwa wraz z korupcją były dwiema zmiennymi, które w największym stopniu ograniczały zarówno efektywność działań, jak i ich rozliczalność. Zwłaszcza korupcja nie tylko zmniejszała zaufanie do sił międzynarodowych i resztek państwa irackiego, ale działała silnie odstraszająco na inwestorów zagranicznych” – mówi Jan Markiewicz, analityk z zespołu gospodarki światowej.

Przypadek Ukrainy jest wyjątkowy

Przypadek Ukrainy różni się diametralnie od doświadczeń znanych z Iraku, Afganistanu lub Bośni i Hercegowiny. Rosyjska agresja od 2014 r. jest spowodowana chęcią powstrzymania możliwości wyboru sojuszy międzynarodowych i swobodnego decydowania o polityce swojego państwa przez społeczeństwo ukraińskie. Ukraińcy w demokratyczny sposób opowiedzieli się za zachodnim modelem rozwoju gospodarczego i społecznego, a odbudowa Ukrainy nie będzie polegała na zewnętrznym konstruowaniu tożsamości narodowej, czy tworzeniu od nowa struktur władzy. Będzie to raczej odtwarzanie infrastruktury i umożliwianie społeczeństwu realizacji obranej ścieżki rozwojowej, w połączeniu z inwestycjami w kapitał ludzki i zdolności administracyjne ukraińskich kadr.

W Iraku czy w Afganistanie rekonstrukcja została w sensie koncepcyjnym i operacyjnym podporządkowana wizji administracji amerykańskiej. Tymczasem odbudowa Ukrainy będzie projektem znaczniej bardziej kolektywnym, obejmującym wiele państw i organizacji międzynarodowych oraz prawdopodobnie grawitującym w większym stopniu w stronę Europy.

Warunkiem szybkiej rekonstrukcji Ukrainy są budowa szerokiego porozumienia międzynarodowego dotyczącego odbudowy, koordynacja działań związanych z odbudową, zdolności biurokratyczne i kompetencje administracji, które zapewnią efektywne wykorzystanie środków pomocowych, wprzęgnięcie kraju w gospodarkę międzynarodową poprzez inwestycje i handel, a przede wszystkim zwalczanie korupcji, której skala w Ukrainie jeszcze przed wojną była niepokojąca. Nie można także pominąć wpływu integracji Ukrainy z Unią Europejską, którą przyśpieszyła rosyjska inwazja w 2022 r.