Opublikowano: 22/07/2025

Pomoc publiczna dla firm w Unii Europejskiej jest przyznawana nierównomiernie, zwłaszcza w sektorach uznanych w UE za kluczowe, takich jak transformacja energetyczna. Francja i Niemcy w 2023 r. odpowiadały za 47 proc. całości pomocy publicznej przyznanej w UE, a w 2022 r. aż za 52 proc. Szczególnie duża koncentracja wydatków w 2023 r. dotyczyła kategorii „Ochrona środowiska i oszczędzanie energii” – była ona prawie trzykrotnie większa niż w całej gospodarce UE. Nowy mechanizm Clean Industrial State Aid Framework (CISAF), przyjęty przez KE 25.06.2025, nie zmieni diametralnie reguł przyznawania pomocy publicznej w UE, skupiając się na transformacji w kierunku niskoemisyjnej gospodarki. Niemniej jego wprowadzenie może pogłębić nierównowagę w wydatkowaniu środków na pomoc publiczną w UE. Proponowane przez Enrico Lettę rozwiązanie wprowadzające opłaty od nadmiarowej pomocy publicznej umożliwiłoby natomiast finansowanie inicjatyw istotnych dla jednolitego rynku w regionach, gdzie udzielono mniej wsparcia. To główne wnioski z raportu PIE „Nierównowaga pomocy publicznej w Unii Europejskiej”.

Z pomocy publicznej korzystają głównie Niemcy i Francja

W 2023 r. największymi beneficjentami pomocy były przedsiębiorstwa z Niemiec (50 mld EUR; 27 proc. całej pomocy), Francji (36 mld EUR; 20 proc.) oraz Włoch (21 mld EUR; 12 proc.). Polska wydała 11 mld EUR (6 proc.). Warto dodać, że wzrost udziału Polski w pomocy publicznej w UE w 2023 r. w dużej części był związany z przeciwdziałaniem problemom rynku rolnego, spowodowanym inwazją Rosji na Ukrainie. W 2022 r. udział Polski w unijnych wydatkach na pomoc publiczną wyniósł jedynie 2,8 proc., zaś Niemiec 32 proc.

Z pomocy publicznej korzystają głównie Niemcy i Francja

W 2023 r. największymi beneficjentami pomocy były przedsiębiorstwa z Niemiec (50 mld EUR; 27 proc. całej pomocy), Francji (36 mld EUR; 20 proc.) oraz Włoch (21 mld EUR; 12 proc.). Polska wydała 11 mld EUR (6 proc.). Warto dodać, że wzrost udziału Polski w pomocy publicznej w UE w 2023 r. w dużej części był związany z przeciwdziałaniem problemom rynku rolnego, spowodowanym inwazją Rosji na Ukrainie. W 2022 r. udział Polski w unijnych wydatkach na pomoc publiczną wyniósł jedynie 2,8 proc., zaś Niemiec 32 proc.

„Nierównowaga w korzystaniu z pomocy publicznej w UE wynika z tego, że system pomocy publicznej jest oparty na działaniach poszczególnych państw członkowskich, a nie na koordynacji na poziomie unijnym. Pomoc udzielana bezpośrednio przez rządy zachęca do wyścigu po subsydia między państwami członkowskimi i daje firmom możliwość negocjowania między państwami proponowanego wsparcia. Gdyby środki na pomoc publiczną koordynowano na poziomie Unii Europejskiej, można by uniknąć tego zagrożenia” – wskazuje Michał Kowalski, starszy analityk z zespołu gospodarki światowej w PIE.

Największa koncentracja środków z pomocy publicznej dotyczy ochrony środowiska

W analizie wpływu pomocy publicznej należy  uwzględniać zróżnicowanie między sektorami. W części z nich, zwłaszcza tych mających największe znaczenie dla rozwoju gospodarczego, różnice są znacząco wyższe niż na poziomie całej pomocy publicznej przyznanej na wspólnym rynku. Uwagę zwracają zwłaszcza te sektory, które są związane z transformacją energetyczną. Koncentracja wydatków, mierzona Indeksem Herfindahla– Hirschmana (HHI), w dziedzinie „Ochrona środowiska i oszczędzanie energii” osiągnęła w 2023 r. wartość 2480 HHI, podczas gdy dla kolejnej najbardziej skoncentrowanej kategorii, „Przeciwdziałanie poważnym zaburzeniom w gospodarce”, było to zaledwie 1758. Wskazuje to, że obszar, w którym KE planuje dalsze poluzowanie zasad udzielania pomocy publicznej, jest jednym z najbardziej nierównych i skoncentrowanych w całej strukturze wsparcia publicznego w UE.

Dotychczasowy mechanizm pomocy publicznej, którym jest TCTF (Temporary Crisis and Transition Framework), miał na celu przeciwdziałanie skutkom inwazji Rosji na Ukrainę i wspomaganie transformacji w kierunku gospodarki niskoemisyjnej. Nowy mechanizm, którym jest CISAF (Clean Industrial State Aid Framework) ma służyć już tylko temu drugiemu celowi. Jeszcze w ramach TCTF udział Niemiec w wydatkach na pomoc publiczną wyniósł 48 proc. w  latach 2022-2023 r. Sugeruje to, że wprowadzenie CISAF rodzi może pogłębić nierównowagę pomocy publicznej w UE.

Projekty międzykrajowe odpowiedzią na nierównowagę pomocy publicznej w UE

Zasady udzielania pomocy publicznej powinny uwzględniać koszty kapitału. W obecnych warunkach często może dochodzić do sytuacji, w których firmy w krajach o mniej rozwiniętym rynku kapitałowym muszą mierzyć się z trudnościami w pozyskiwaniu prywatnych funduszy, jednocześnie rywalizując z konkurencją zagraniczną, wspieraną finansowo przez inne państwo, a i tak mającą dostęp do tańszego finansowania rynkowego. Generalnie im niższe koszty kapitału, tym łatwiejszy dostęp do prywatnego finansowania.

Nierówności w wykorzystaniu pomocy publicznej można też ograniczyć przez wspieranie projektów realizowanych w kilku państwach członkowskich jednocześnie. Obecnie w UE są one realizowane w ramach instrumentu ważnych projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania (IPCEI). W latach 2018-2024 Komisja Europejska zaaprobowała w ramach tego mechanizmu 37 mld EUR dla 335 projektów, realizowanych w 22 państwach członkowskich. Wzmocnienie tego mechanizmu powinno zachęcać państwa członkowskie w większym stopniu do lokowania łańcucha dostaw w innych krajach UE.

***

Polski Instytut Ekonomiczny to publiczny think tank ekonomiczny z historią sięgającą 1928 roku. Jego obszary badawcze to przede wszystkim makroekonomia, energetyka i klimat, gospodarka światowa, foresight gospodarczy, gospodarka cyfrowa, zrównoważony rozwój i ekonomia behawioralna. Instytut przygotowuje raporty, analizy i rekomendacje dotyczące kluczowych obszarów gospodarki oraz życia społecznego w Polsce, z uwzględnieniem sytuacji międzynarodowej.

Kontakt dla mediów:
Ewa Balicka-Sawiak
Rzecznik Prasowy
T: +48 727 427 918
E: ewa.balicka@pie.net.pl