Raporty

20 lat temu Polska wraz z dziewięcioma innymi państwami dołączyła do Unii Europejskiej. Z analizy Polskiego Instytutu Ekonomicznego wynika, że PKB per capita ośmiu państw regionu jest o 27 proc. wyższe, niż gdyby nie doszło do akcesji. W przypadku Polski wartość ta wynosi 40 proc. Państwa Europy Środkowej są beneficjentami środków z europejskich funduszy. W sumie otrzymały 355 mld EUR. Największe korzyści płynęły jednak przede wszystkim z jednolitego rynku: napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych, których skumulowana wartość wzrosła 21-krotnie, oraz włączenia w globalne łańcuchy dostaw. Wartość dodana generowana w usługach ICT w latach 2008-2021 podwoiła się. Region potrzebuje dalszego niwelowania różnic rozwojowych, przede wszystkim w zwiększaniu innowacyjności oraz poprawie jakości życia i edukacji. To główne wnioski z raportu Polskiego Instytutu Ekonomicznego „Wielkie rozszerzenie. 20 lat członkostwa Europy Środkowej w UE”.

Polska gospodarka wychodzi ze spowolnienia. Wzrost PKB w 2024 r. wyniesie 2,6 proc., a w 2025 r. - 4,1 proc. Inflacja w tych latach wyniesie kolejno 3,6 proc. i 4,6 proc. Stopa bezrobocia utrzyma się na jednym z najniższym poziomów w całej Unii Europejskiej. Pod koniec 2024 r. stopa rejestrowana wyniesie 5,3 proc. Również wzrost wynagrodzeń w 2024 r. zachowa dwucyfrowe tempo – będzie to średnio 12,3 proc. Takie wnioski płyną z raportu „Przegląd gospodarczy PIE: wiosna 2024” opublikowanego przez Polski Instytut Ekonomiczny.

Młodzi Polacy coraz później wchodzą w dorosłość. Już co druga osoba w wieku 25-34 lata (51 proc.) mieszkała z rodzicami w 2022r., podczas gdy jeszcze w 2005 r. dotyczyło to nieco ponad co trzeciego Polaka w tym wieku (36,4 proc.). Jednocześnie opóźnia się wiek, w którym kobieta rodzi pierwsze dziecko i zwiększa się udział dzieci, które przychodzą na świat w związkach pozamałżeńskich. W 2021 r. przeciętny wiek kobiety w momencie narodzin pierwszego dziecka wynosił 28 lat, a 27 proc. dzieci przyszło na świat w związkach pozamałżeńskich. W 1990 r. liczby te wynosiły odpowiednio 23 lata oraz 6 proc. Wzorzec późnego opuszczania domu rodzinnego, późnego zawierania związków małżeńskich oraz coraz późniejszego rodzicielstwa widoczny jest nie tylko w Polsce, ale w większości państw rozwiniętych. Jednocześnie w Polsce rzadziej niż średnio w UE młodzi ludzie łączą studia z pracą zawodową, a młode osoby bezrobotne dużo rzadziej niż średnio w UE byłyby skłonne zmienić miejsce zamieszkania w celu podjęcia pracy. To główne wnioski z raportu Polskiego Instytutu Ekonomicznego „Odroczona dorosłość?”.

W ostatnich dwudziestu latach rocznie średnio co dziesiąty pracownik kończył – dobrowolnie lub nie – stosunek świadczonej pracy. W ujęciu nominalnym rotacja dotyczy od ok. 1,0 mln do 1,4 mln pracowników rocznie. Największa liczba pracowników w dwóch ostatnich dekadach opuściła swoje miejsce pracy między 2008 r. a 2009 r. – 650 tys. osób zmieniło pracę, a 809 tys. zakończyło dotychczasową i nie podjęło nowej. Skłonność do zmian jest ściśle związana z profilem pracodawcy i wiekiem pracowników. Osoby zatrudnione w sektorze prywatnym zmieniają miejsce swojej pracy 2,5 razy częściej niż ci z sektora publicznego. A im starsi pracownicy, tym rzadziej zmieniają pracę. To główne wnioski z autorskiego badania skali rotacji pracowników w Polsce przeprowadzonego przez Polski Instytut Ekonomiczny pt. „Rotacja pracowników w Polsce”.

Polski Instytut Ekonomiczny sprawdził przewidywania ekspertów sektora energii z 23 krajów UE odnośnie terminu wejścia w życia poszczególnych europejskich dyrektyw środowiskowych. Najmniejsze obawy budzi zakaz sprzedaży spalinowych samochodów osobowych przed 2035 r. – w realizację tego celu wierzy ponad 70 proc. badanych. Jednocześnie tylko 44 proc. badanych ekspertów uważa, że UE osiągnie klimatyczną neutralność do 2050 r. Największe wątpliwości ekspertów budzi kwestia realizacji celu dotyczącego udziału OZE w miksie energetycznym UE w 2030 r. – 56 proc. ekspertów było zdania, że realizacja tego celu nie będzie możliwa w tym terminie. Mniej niż co trzeci ekspert (29 proc.) z Europy Centralnej był przekonany, że jego kraj spełni cele związane z redukcją emisji CO2 określone w rozporządzeniu w sprawie wspólnego wysiłku redukcyjnego (ESR). Najbardziej kontrowersyjnymi tematami, dzielącymi europejskich ekspertów są elektryfikacja ciepłownictwa i przyszłość energetyki jądrowej. To główne wnioski raportu Polskiego Instytutu Ekonomicznego pt. „Wyzwania Fit For 55. Cele transformacji energetycznej okiem ekspertów europejskich”.

W ciągu ostatnich lat Polska dokonała dużego postępu w zakresie cyfryzacji. Aby zrealizować cele wyznaczone przez Komisję Europejską w obszarze cyfryzacji do końca trzeciej dekady XXI wieku, potrzebne są jednak ambitniejsze cele i zintensyfikowanie działań. Jednocześnie konieczne jest wypracowanie strategii cyfryzacji, określającej krajowe cele i własną wizję cyfrowego społeczeństwa i gospodarki. Do 2030 planujemy przeznaczyć 1,54 proc. PKB na realizację celów cyfrowej dekady ze środków polityki spójności i KPO. To 11. wynik w UE. Jeśli utrzyma się dotychczasowy trend, do 2030 r. tylko 59,2 proc., zamiast celowanych 80 proc. Polaków będzie miało przynajmniej podstawowe umiejętności cyfrowe. Jedynie 3,7 proc. przedsiębiorstw korzysta obecnie w Polsce z rozwiązań AI, podczas gdy cel na 2030 r. to 10 proc. Polski Instytut Ekonomiczny w policy paper „Jak osiągnąć cele cyfrowej dekady w Polsce?” przedstawia rekomendacje na temat strategii realizacji unijnych celów w polityce cyfryzacji.

Kobiety w zarządach firm na całym świecie stanowią zdecydowaną mniejszość: średnia na świecie to 20 proc., w UE - 34 proc., w Polsce – 25 proc. Kobiet na stanowisku prezeski największych firm giełdowych jest natomiast zaledwie 8 proc. w UE, ale aż 28 proc. w Polsce. W Polsce kobiety zajmujące najwyższe stanowiska w firmach, zarabiają jednak wciąż mniej niż mężczyźni na tych samych stanowiskach. Kobiety rzadziej niż mężczyźni decydują się też w Polsce na prowadzenie własnej firmy – na koniec 2023 r. 34 proc. JDG należało do pań. Przeprowadzone przez Polski Instytut Ekonomiczny badanie porównawcze jednoznacznie pokazało natomiast, że płeć nie różnicuje sposobu zarządzania firmą. To główne wnioski z raportu PIE „Biznes na wysokich obcasach”.

W okresie od września 2021 r. do października 2023 r. średnia aktywność sektorów energochłonnych spadła w Polsce o 6,4 proc., podczas gdy w Niemczech było to o 17,4 proc., w Rumunii i na Węgrzech 19 proc. Spadki produkcji metalu na Węgrzech i produktów chemicznych w Rumunii sięgały nawet 33 proc. Szansą na ograniczanie kosztów mogą być recykling i surowce krytyczne. Bieżąca sytuacja poszczególnych branż energochłonnych oraz potencjalny wpływ zmian zachodzących w polityce UE na ten sektor zostały poddane analizie w najnowszym raporcie Polskiego Instytutu Ekonomicznego pt. „Kondycja branż energochłonnych w Europie Środkowej i Wschodniej dwa lata po szoku energetycznym”.

W swoim badaniu PIE wyróżnił 4 główne wymiary ubóstwa energetycznego. Od 16 do 30 proc. gospodarstw domowych doświadczało w 2022 r. ubóstwa opałowego, gdy wydatki na energię konsumowały znaczną część dochodów. Od 8 do 12 proc. polskich gospodarstw domowych borykało się z ubóstwem strukturalnym, czyli względnym zubożeniem spowodowanym stosunkowo wysokimi rachunkami energetycznymi w porównaniu z dochodami. Ubóstwo komunalne, gdy gospodarstwo domowe nie może zaspokoić potrzeb energetycznych przez brak dostępu do odpowiedniej infrastruktury, dotykało w 2022 r. od 3 do 5 proc. gospodarstw domowych. Od 13 do 16 proc. gospodarstw mierzyło się z ukrytym ubóstwem energetycznym, które polega na skrajnym ograniczeniu własnej konsumpcji energii z powodów finansowych. Skalę oraz oblicza ubóstwa energetycznego w Polsce zbadał Polski Instytut Ekonomiczny w raporcie „Cztery oblicza ubóstwa energetycznego Polskie gospodarstwa domowe w czasie kryzysu 2021-2023”.

Polska plasuje się tuż za czołówką krajów UE pod względem większości wskaźników opisujących szkolnictwo wyższe. W 94 miastach w Polsce znajduje się łącznie 364 uczelni wyższych, na których studiuje 1,2 mln studentów, stanowiących 39 proc. osób w wieku 20-24 lat. Udział studentów w tej grupie wiekowej w całej UE wynosi 36 proc. Najwięcej studentów jest w Warszawie (247 tys. osób.), a najwięcej studentów w przeliczeniu na 1000 mieszkańców - w Poznaniu. Absolwenci uczelni z Wiodących Miast Akademickich szukają pracy zwykle nie dłużej niż 4 miesiące. Zdecydowana większość z nich znajduje pracę po uzyskaniu dyplomu, większość zatrudnia się na umowę o pracę, tylko kilka-kilkanaście procent decyduje się na rozpoczęcie własnej działalności. Raport Polskiego Instytutu Ekonomicznego „Akademickość polskich miast (II)” potwierdził również współzależność pomiędzy akademickością a rozwojem społeczno-gospodarczym miast.

Inwestycje w aktywa niematerialne, na przykład w kapitał ludzki, badania i rozwój czy wzmacnianie wartości marki, zajmują coraz istotniejsze miejsce w polskiej gospodarce. W 2020 r. firmy w Polsce zainwestowały w nie niemal 200 mld zł. Oznaczało to, że całkowita stopa inwestycji w Polsce przy uwzględnieniu stopy inwestycji w aktywa niematerialne wyniosła 23,6 proc. PKB. Aktywa te mają kluczowe znaczenie dla unowocześnienia gospodarki, a badania PIE wskazują na rosnące nakłady w tym obszarze. 73,7 proc. przedsiębiorstw badanych przez PIE deklarowało inwestycje w aktywa niematerialne w 2023 r., a 49,5 proc. firm deklarowało plany inwestycyjne na 2024 r. obejmujące więcej niż 2 rodzaje aktywów niematerialnych. Takie wnioski płyną z raportu „Aktywa niematerialne w Polsce. Część 2”.

65 proc. uchodźców wojennych, którzy przybyli do Polski z Ukrainy, pracuje. Aktualny wskaźnik zatrudnienia jest obecnie najwyższy wśród państw Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Z badań przeprowadzonych przez Polski Instytut Ekonomiczny wynika, że uchodźcy ukraińscy mierzą się z różnymi wyzwaniami na polskim rynku pracy i niekiedy doświadczają nierównego traktowania. W kilku badanych branżach niewymagających specjalistycznych kwalifikacji pracodawcy rzadziej odpowiadają na CV nadesłane przez Ukrainki w porównaniu do tych wysłanych przez Polki. Różnica blisko 30 proc. stanowi sygnał potencjalnej dyskryminacji na wstępnym etapie rekrutacji – wynika z najnowszego raportu Polskiego Instytutu Ekonomicznego „Uchodźcy z Ukrainy na polskim rynku pracy: możliwości i przeszkody”.

W 17 największych miastach (miasta wojewódzkie i Gdynia) ceny mieszkań w ostatnim kwartale wzrosły średnio o 14 proc. w ujęciu r/r. W dwóch miastach z najwyższymi cenami– w Warszawie i w Krakowie – wzrost wyniósł odpowiednio 21 proc. i 26 proc. na rynku wtórnym oraz 17 proc i 27 proc. na rynku pierwotnym. Średnia cena m2 mieszkania w Warszawie wyniosła 17,2 tys. PLN na rynku wtórnym oraz 15,8 tys. PLN na rynku pierwotnym, a w Krakowie 15,5 tys. PLN na rynku wtórnym oraz 15,1 PLN na rynku pierwotnym. To najważniejsze dane z raportu Polskiego Instytutu Ekonomicznego „Analiza rynku mieszkaniowego. IV kwartał 2023”.

Polska awansowała z 33. miejsca w 2021 r. na 26 w 2022 r. w przygotowywanym przez Polski Instytut Ekonomiczny od 2019 r. Indeksie Odpowiedzialnego Rozwoju (IOR). Był to jedyny awans wśród krajów Grupy Wyszehradzkiej. W czołówce zestawienia po raz kolejny dominują kraje nordyckie, które zajęły połowę miejsc w pierwszej dziesiątce rankingu – wynika z najnowszej publikacji Polskiego Instytutu Ekonomicznego „Indeks Odpowiedzialnego Rozwoju”.

Wodór jest paliwem, które może odegrać kluczową rolę w procesie dekarbonizacji przemysłu, energetyki, ciepłownictwa i transportu. Wodór produkowany obecnie powstaje głównie w procesach wysoce emisyjnych. W 2022 r. globalne zapotrzebowanie na ten surowiec wyniosło 95 mln t. z czego mniej niż 1 mln t. stanowił wodór niskoemisyjny. Według najnowszych prognoz do 2050 r. zapotrzebowanie na wodór niskoemisyjny wzrośnie do 400 mln t. W 2022 r. Unia Europejska produkowała 7,5 mln ton wodoru. Na tym tle Polska jest jednym z liderów w wytwarzaniu wodoru. Roczna produkcja tego surowca z paliw kopalnych w 2022 r. wyniosła 1, 3 mln t. Jednak w perspektywie 2030 r. to zielony lub niskoemisyjny wodór będzie stanowił istotny element transformacji energetycznej. Zgodnie z unijnym programem REPower EU planowane jest zwiększenie produkcji zielonego wodoru w UE do 2030 r. do 10 mln t. Polski Instytut Ekonomiczny w raporcie „Wyścig po wodór. Państwa i ich strategie wodorowe” analizuje bieżącą sytuację gospodarki wodorowej zarówno w Polsce, jak i na świecie.

31,2 mld PLN wartości dodanej wygenerowały bezpośrednio sektory kultury i kreatywne w Polsce w 2021 r. Uwzględniając wpływ pośredni było to nawet ponad 82 mld PLN (3,58 proc. PKB). Pod względem udziału wartości dodanej tworzonej w tych sektorach w PKB Polska znajduje się poniżej średniej UE, jednak gdy weźmie się pod uwagę również wpływ pośredni Polska zajmuje trzecie miejsce w Europie, ustępując tylko Cyprowi i Szwecji (spośród 15 badanych państw). Wydatki publiczne na kulturę w Polsce wyniosły 0,6 proc. PKB, a w przedsiębiorstwach w sektorach kreatywnych i kultury pracowało ok. 289 tys. osób. Najbardziej dynamicznie rozwija się w Polsce sektor gier wideo, którego wartość wzrosła o 250 proc. między 2018 r. a 2022 r. - to kluczowe wnioski z raportu Polskiego Instytutu Ekonomicznego pt. „Rola przemysłów kreatywnych w gospodarce i możliwości wsparcia publicznego”.

Odejście od paliw kopalnych w energetyce staje się koniecznością zarówno z przyczyn środowiskowych, jak i ekonomicznych. Gdyby Polska pozostała przy węglu, cena energii elektrycznej na rynku hurtowym w latach 2030-2060 byłaby wyższa średnio o nawet 120 proc. w porównaniu do scenariusza przyspieszonego rozwoju OZE. Kontynuacja obecnego tempa transformacji energetycznej z budową wielkoskalowej energetyki jądrowej będzie natomiast oznaczać wzrost kosztów energii o 58 proc. Dekarbonizacja ma także pozytywny wpływ na rozwój gospodarki - każdy dolar przeznaczony na odnawialne źródła energii oznacza ok. 150 proc. zysku dla gospodarki, 3-krotnie więcej niż w przypadku inwestycji w obszarze paliw kopalnych. Polski Instytut Ekonomiczny w napisanym we współpracy z Polskim Funduszem Rozwoju raporcie „Koszty braku dekarbonizacji gospodarki” analizuje straty i zyski, z jakimi w zależności od wariantu dekarbonizacji wiąże się odchodzenie od użycia paliw kopalnych w energetyce.

Polska oraz unijna gospodarka powoli wychodzą z okresu spowolnienia. PKB Polski w 2023 r. wzrosło PKB o 0,3 proc. To wynik bliski średniej dla 27 krajów UE – Komisja Europejska szacuje, że będzie to 0,6 proc. W przyszłym roku spodziewamy się odbicia. Wzrost gospodarczy Polski w 2024 r. powinien oscylować w okolicach 2,3 proc., podczas gdy w UE Komisja optymistycznie prognozuje 1,3 proc. Systematycznie wyhamowuje też inflacja. Jej średnia wartość w Polsce w 2023 r. wyniosła 11,6 proc. W kolejnym roku tempo wzrostu cen spadnie do 5,1 proc. Równolegle utrzyma się dwucyfrowe tempo wzrostu wynagrodzeń, które w 2024 r. wyniesie 10,3 proc. Takie wnioski płyną z opublikowanego przez Polski Instytut Ekonomiczny raportu „Przegląd gospodarczy PIE: zima 2023”.

14-15 grudnia unijni przywódcy zadecydują, czy rozpocząć negocjacje akcesyjne z Ukrainą. Przed Kijowem stoi w związku z tym szereg wyzwań do pokonania. We wspólnym raporcie „Stronger Together: Present and Future Challenges on Ukraine’s Road to EU Integration” zdefiniowali je eksperci z Polskiego Instytutu Ekonomicznego i ukraińskiego Centre for Economic Strategy. W krótkim terminie największym wyzwaniem jest zapewnienie stabilnych źródeł finansowania, szczególnie na znaczne potrzeby związane z prowadzeniem działań zbrojnych. W średnim terminie konieczne jest przezwyciężenie problemów infrastrukturalnych i przyciąganie inwestycji. W długim terminie mówimy przede wszystkim o powodzeniu reform, które zbudują silne instytucje, które zapewnią rozwój społeczno-gospodarczy państwa i jednocześnie pozwolą Ukrainie przystąpić do Unii Europejskiej.

Przemiany w światowym handlu wywołane pandemią, rosyjską inwazją na Ukrainę oraz rywalizacją handlową z Chinami skłoniły UE do własnych działań mających wspierać rodzimy przemysł. Roczne wydatki na pomoc publiczną dla przedsiębiorstw wzrosły w latach 2020-2021 o 188 proc. Pomoc samych Niemiec i Francji stanowiła aż 77 proc. całej notyfikowanej w UE pomocy publicznej dla przedsiębiorstw w okresie od marca 2022 do stycznia 2023. Jednak na poziomie unijnym nowe środki są ograniczone, więcej jest przesunięć między istniejącymi funduszami oraz planów mobilizacji funduszy prywatnych. Starania o zachowanie unijnej konkurencyjności na świecie zagrażają spójności i konkurencyjności wewnątrz UE. Na przykład do Europy Środkowo-Wschodniej nie trafiło żadne dofinansowanie w ramach trzeciej rundy rozdysponowania środków dla niskoemisyjnego przemysłu z Funduszu Innowacyjnego. Wsparcie zielonego przemysłu i spójność jednolitego rynku analizuje Polski Instytut Ekonomiczny w raporcie „Jednolity rynek w czasie burzy: Walka o zachowanie konkurencyjności i spójności w dobie rosnącego protekcjonizmu”.

W 2022 r. wartość międzynarodowych zamówień publicznych wyniosła 29,6 mld USD. Rynek ten znacząco wzrósł w porównaniu z czasu sprzed pandemią (wzrost o 35 proc. w porównaniu do 2019 r.) Wartość zamówień realizowanych przez Polskę w 2022 r. to 71,7 mln USD (0,24 proc. ogólnej wartości przetargów), podczas gdy rok wcześniej było to niespełna 5 mln USD. Ponad 50 proc. polskich aktywności realizuje 5 podmiotów. a udział naszego kraju w rynku przetargów międzynarodowych ONZ wynosi 0,24 proc. Wyniki badań PIE wskazują, że 90 proc. średnich i dużych firm nie planuje udziału w międzynarodowych przetargach. Liderem spośród krajów świata są Stany Zjednoczone, ale największym regionem dla przetargów międzynarodowych ONZ z zakupami na poziomie 10,2 mld USD była w 2022 r. Europa, w której największe wartości dostaw notują Belgia i Wielka Brytania. To wnioski z najnowszego raportu Polskiego Instytutu Ekonomicznego „Polska na rynku przetargów międzynarodowych ONZ”.

Czytanie ze zrozumieniem jest jedną z podstawowych umiejętności umożliwiających funkcjonowanie we współczesnym świecie. Jest to szczególnie ważne w odniesieniu do kwestii ekonomicznych i podpisywanych zobowiązań finansowych. W przeprowadzonym przez PIE badaniu średnia deklaratywna samoocena rozumienia tekstu wyniosła ok. 65 proc dla każdego z trzech prezentowanych tekstów (tematyka ekonomiczna, tematyka nieekonomiczna, umowa pożyczkowa). W wystandaryzowanych pytaniach badających ich zrozumienie respondenci odpowiadali poprawnie średnio na połowę pytań do tekstu o tematyce ekonomicznej i analogicznego tekstu o tematyce nieekonomicznej oraz tylko na 39 proc. w przypadku umowy pożyczkowej. Jedynie 28 proc. respondentów było w stanie poprawnie oszacować wysokość prowizji na podstawie wzoru zamieszczonego we fragmencie umowy. Takie wnioski płyną z raportu PIE „Czytanie ze zrozumieniem tekstów ekonomicznych. Badanie eksperymentalne”.

III kwartał przyniósł blisko 200 procentowy wzrost liczby złożonych wniosków kredytowych w porównaniu do analogicznego okresu w 2022 r. 41 proc. wszystkich kredytów mieszkaniowych w lipcu, sierpniu i wrześniu zostało udzielonych w ramach programu „Bezpieczny Kredyt 2 %”. W tym samym czasie o około 10 proc. wzrosły średnie ceny mieszkań r/r i średnio o 5 proc. spadła liczba nowych ofert sprzedaży. Najbardziej spadek podaży jest odczuwalny w kategorii mieszkań w przedziale cenowym 400-600 tys. PLN, których liczba spadła o 11,5 proc. w porównaniu z II kwartałem, a w największych miastach nawet o 33 proc. Średnie ceny najmu mieszkania w III kwartale wzrosły o 3,5 proc., a liczba nowych ofert na tym rynku wzrosła o 6,5 proc. To wnioski z raportu Polskiego Instytutu Ekonomicznego „Analiza rynku mieszkaniowego. III kwartał 2023”.

Choć udział węgla w produkcji elektrycznej w Polsce jest obecnie niemal najwyższy w UE, utrzymanie elektrowni opartych na tym surowcu są długofalowo najmniej efektywnym ekonomicznie rozwiązaniem. Jak zatem powinien wyglądać polski miks energetyczny w przyszłości? Raport Polskiego Instytutu Ekonomicznego pt „Scenariusze polskiego miksu energetycznego 2040” poprzez analizę trzech scenariuszy możliwych dla polskiej energetyki (węglowy, OZE oraz PEP2040) jest jednocześnie próbą odpowiedzi na pytanie: Jaki miks energetyczny jest dla Polski optymalny? Wykorzystano do tego m.in. autorskie narzędzie PEI Energy Mix, które umożliwia prognozowanie długoterminowych trendów w sektorze energii elektrycznej, ciepłownictwa i górnictwa węgla w Polsce.