Raporty

W ciągu zaledwie 14 lat od swojego powstania kryptowaluty zyskały dużą popularność. 94,2 proc. badanych słyszało o ich istnieniu. 12 proc. Polaków w wieku produkcyjnym deklaruje posiadanie kryptowalut, a mediana inwestowanych przez nich kwot wynosi 1000 PLN. Niestety kryptowaluty mają też ciemną stronę. Co piąty korzystający z kryptowalut padł ofiarą oszustwa, a 8 proc. badanych deklaruje, że zna osobiście kogoś kto wykorzystywał kryptowaluty do nielegalnych transakcji. Polski Instytut Ekonomiczny w raporcie „Popularność kryptowalut w Polsce” analizuje skalę powszechności kryptowalut oraz sposoby ich wykorzystania.

Sektor teleinformatyczny (ICT) w państwach inicjatywy Trójmorza (TSI) szybko się rozwija. 154 mld USD wyniosła łączna wartość eksportu towarów i usług ICT państw TSI. Branża teleinformatyczna odpowiadała za 73 mld USD wartości dodanej wytworzonej w krajach TSI i 4,7 proc. PKB tego regionu. Wynikom ekonomicznym towarzyszy także poprawa stopnia cyfryzacji w państwach Trójmorza. Według wskaźnika DESI kraje TSI nadrobiły dystans względem Finlandii, lidera rankingu, w 3 spośród 4 kategorii. Polski Instytut Ekonomiczny wraz z CEE Digital Coalition, koalicją branży cyfrowej z krajów Europy Środkowo-Wschodniej, w raporcie „Sektor ICT w krajach Trójmorza regionalnym motorem wzrostu” przedstawiają stan rozwoju cyfrowego gospodarek TSI oraz rolę i znaczenie sektora ICT w regionie.

Do 2040 r. 7-krotnie ma wzrosnąć popyt na metale ziem rzadkich i 42-krotnie na lit. Głównymi producentami w wielu kategoriach surowców krytycznych są Chiny. Potentatem surowcowym pozostaje również Rosja. 19 proc. światowych rezerw metali potrzebnych do wytworzenia standardowej baterii litowo-jonowej pochodzi z Afryki, a 71,2 proc. wynosił udział Demokratycznej Republiki Kongo w światowej produkcji kobaltu w 2022 r. Polski Instytut Ekonomiczny w raporcie „Afrykańskie surowce krytyczne i bezpieczeństwo ekonomiczne Unii Europejskiej” analizuje zapotrzebowanie Unii Europejskiej (i Polski) na surowce krytyczne oraz kompatybilność tych potrzeb z bazą surowcową kontynentu afrykańskiego.

W wyniku rosyjskiej inwazji w 2022 r. 20 proc. ludności Ukrainy opuściło kraj. Wojna zdewastowała ukraińską gospodarkę. PKB w 2022 r. było niższe o blisko 30 proc, a bezrobocie przekroczyło 25 proc. Zniszczeniu uległo ok 50 proc. ukraińskiej infrastruktury energetycznej, w wyniku czego 40 proc. przedsiębiorstw zmniejszyło produkcję. Powierzchnia obsianych pół spadła o 30 proc. 9-krotnie wzrosły wydatki Ukrainy na obronność. Jednocześnie znacząco spadły zagraniczne inwestycje bezpośrednie – z ponad 7 mld USD w 2021 r. do zaledwie 190 mln USD w pierwszych trzech kwartałach 2022 r. To główne wnioski z raportu Polskiego Instytutu Ekonomicznego „Gospodarka wojenna: Ukraina po roku od rosyjskiej inwazji”.

Francuski projekt Europejskiej Wspólnoty Politycznej (EWP), obejmującej państwa UE oraz 17 innych krajów Europy i Eurazji, bez Rosji, ma duży potencjał polityczny i ekonomiczny. Udział gospodarek EWP w światowym PKB wyniósłby 23,5 proc. Obszar ten zamieszkuje obecnie 689,5 mln ludzi, co stanowi 8,7 proc. ludności świata. PKB per capita państw spoza UE, które miałyby wejść w skład EWP, wynosi 88,8 proc. średniej unijnej. Polski Instytut Ekonomiczny w raporcie „Europejska Wspólnota Polityczna. Geopolityka, cywilizacja i francuski pomysł na przyszłość Unii Europejskiej” analizuje francuską ideę geopolitycznego i cywilizacyjnego otwarcia UE na inne kraje.

Polska i pozostałe państwa Unii Europejskiej zmagają się ze spowolnieniem gospodarczym. Wzrost gospodarczy w najbliższych dwóch latach będzie umiarkowany – w 2023 r wyniesie 0,7 proc., natomiast w 2024 r. 2,2 proc. Pomimo tego inflacja pozostanie wysoka - w 2023 r. wyniesie średnio 12,6 proc., a w 2024 r. spadnie do 7,9 proc. Niemniej średni wzrost wynagrodzeń pozostanie dwucyfrowy, a zamożność gospodarstw domowych wzrośnie. Słabsza aktywność w niewielkim stopniu przekłada się na rynek pracy - bezrobocie w najbliższych dwóch latach pozostanie niskie - oscylować będzie wokół 5,5 proc. To prognozy Polskiego Instytutu Ekonomicznego zawarte w „Przeglądzie Gospodarczym PIE - lato 2023”.

Szczegółowa analiza wskaźników finansowych ponad 6,5 tys. spółek nie potwierdza pojawiającej się w dyskusji publicznej tezy o tzw. spirali marżowo-płacowej – wynika z raportu Polskiego Instytutu Ekonomicznego „Czy spirala marżowo-cenowa jest źródłem inflacji?”. 72 proc. badanych przedsiębiorstw z każdej kategorii wielkościowej w latach 2021-2022 utrzymało marże w przedziale średnich wartości notowanych historycznie. Jednocześnie można wskazać 7 sektorów, w których poziom marż w ostatnich dwóch latach był wyraźnie wyższy: rolnictwo, ogrodnictwo i hodowla; nieruchomości; oprogramowanie komputerowe; przemysł drzewny, meblarski i papierniczy; handel hurtowy i detaliczny; bankowość i usługi finansowe; usługi biznesowe.

Płacenie pod stołem jest w Polsce zjawiskiem dość powszechnym. W latach 2015 – 2021 odsetek pracowników otrzymujących część wynagrodzenia poza oficjalną ewidencją wahał się w przedziale 8-12 proc. Jednocześnie istnieje przyzwolenie społeczne na „płacenie pod stołem”. 20 proc. badanych chciałoby otrzymywać część wynagrodzenia nieoficjalnie, jeżeli dzięki temu otrzymywaliby „na rękę” o 100 PLN więcej. Gdyby ta kwota wzrosła do 500 PLN więcej, taki proceder znalazłby akceptację wśród 27 proc. pracowników. Polski Instytut Ekonomiczny w raporcie „Skala płacenia pod stołem w Polsce i jej zmiany w czasie” zbadał powszechność wypłacania wynagrodzenia poza oficjalną ewidencją oraz stosunek Polaków do tego zjawiska.

Polacy chętniej niż kiedyś chcą dzielić się informacjami na swój temat. 68 proc. badanych przez PIE deklaruje chęć udostępnienia swoich danych dotyczących stanu zdrowia na potrzeby programu profilaktycznego przeciwdziałania chorobom cywilizacyjnym. W porównaniu z podobnym badaniem z 2020 r. jest to wzrost o 26,9 pkt. proc. Jedynie ok. 13 proc. badanych ma negatywne nastawienie do udostępnienia swoich danych. 78,8 proc. najczęściej korzystających z internetu deklaruje chęć udostępnienia swoich danych o stanie zdrowia. Polski Instytut Ekonomiczny w raporcie „Czy Polacy chętnie dzielą się prywatnymi danymi?” bada gotowość Polaków do dzielenia się informacjami na swój temat.

W 2022 r. rosły przychody firm, ale jednocześnie koszty, co przełożyło się na spadek rentowności w większości branż. Prawie 75 proc. badanych przez Polski Instytut Ekonomiczny firm deklaruje, że w zeszłym roku podniosło ceny swoich produktów i usług, przede wszystkim z powodu rosnących cen energii, surowców i kosztów pracy. Tylko 48 proc. przedsiębiorców, którzy podnieśli ceny zadeklarowało jednoczesny wzrost marży, ale ponad 80 proc. firm, które podniosły marże wskazało na wzrost cen jako czynnik, które je kształtował. 40 proc. wszystkich badanych przedsiębiorstw podniosła marże w 2022 r., a co trzecia zapowiedziała podwyżkę również w 2023. Jednocześnie co piąta firma obniżyła marżę w 2022 r., a 14 proc. zapowiedziało, że zrobi to w 2023 r. Jedna trzecia firm, które podniosły marże wskazała, że decyzja ta przełożyła się na wzrost sprzedaży, zwiększenie budżetu wynagrodzeń oraz poprawę rentowności. Przedsiębiorstwa, które obniżyły marże zauważyły zarówno pozytywny, jak i negatywny skutki tej decyzji (wzrost wielkości i wartości sprzedaży, ale również spadek rentowności i poziomu nakładów inwestycyjnych) - wynika z Raportu Polskiego Instytutu Ekonomicznego „Marże w polskich przedsiębiorstwach w 2022 r.”

Polska jest jednym z liderów drogowego transportu ciężarowego w Unii Europejskiej. Odpowiadał on za przewóz 380 mld tkm (tonokilometrów) w 2021 r. - najwięcej w całej UE i o 24 proc. więcej od drugich w zestawieniu Niemiec. Polska flota samochodów ciężarowych w 2021 r. liczyła 1,15 mln pojazdów. Sektor ten zatrudniał 486 tys. osób w 2020 r., co stanowiło 15 proc. wszystkich zatrudnionych w tym sektorze w Unii Europejskiej. Branża TSL stoi obecnie przed zmianami wynikającymi z unijnych norm emisji CO2 dla pojazdów ciężarowych, które wymuszą jego elektryfikację. Polski Instytut Ekonomiczny w raporcie „Elektryfikacja sektora drogowego transportu ciężkiego”, stworzonym we współpracy z Polskim Stowarzyszeniem Paliw Alternatywnych, analizuje scenariusze elektryfikacji tej gałęzi gospodarki i wskazuje możliwe konsekwencje ekonomiczne.

Inwazja Rosji na Ukrainę w 2022 r. zmusiła państwa Unii Europejskiej do uniezależnienia się od rosyjskich dostaw gazu. Choć w latach 2014-2021 import tego surowca (w tym LNG) do UE wzrósł o 37 proc., to w ciągu roku od rosyjskiej inwazji na Ukrainę dobowy strumień rosyjskiego gazu sprowadzanego do UE gazociągami zmniejszył się aż sześciokrotnie. Polska, historycznie najbardziej zależna od rosyjskich dostaw, w największym stopniu spośród państw dominujących na unijnym rynku gazu zdołała ograniczyć swoją zależność od rosyjskich dostaw. W latach 2014-2021 zredukowała import gazu z Rosji o 14 proc. 2014-2021, a w I kwartale 2023 r. wyeliminowała go całkowicie. Polski Instytut Ekonomiczny w raporcie „Bezpieczeństwo dostaw gazu w UE. Od kryzysu do niezależności” analizuje działania państw UE na rzecz uniezależnienia się od Rosji i zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego.

Uśredniona cena za 1 m2 w 16 miastach wojewódzkich i Gdyni w Polsce wyniosła w 1 kwartale 2023 r. 9887 zł na rynku pierwotnym i 9273 zł za 1 m2 na rynku wtórnym. Przeciętna powierzchnia oferowanego w tym czasie mieszkania to 56,5 m2. Najdrożej jest w Warszawie i Krakowie, gdzie cena za 1 m2 przekroczyła 12 000 zł na obu rynkach (pierwotnym i wtórnym). Najtańsze mieszkania są w Bydgoszczy, Zielonej Górze i Łodzi, w których uśredniona cena za 1 m2 na obu rynkach nie przekracza 8000 zł. Ceny mieszkań w ciągu ostatnich 3 lat, przede wszystkim w wyniku pandemii COVID-19 oraz inwazji rosyjskiej na Ukrainie wzrosły w miastach wojewódzkich o ponad 40 proc. - wynika z pierwszej edycji kwartalnika Polskiego Instytutu Ekonomicznego pod tytułem „Analiza rynku mieszkaniowego - I kwartał 2023 r.”.

Budowa tzw. małych reaktorów modułowymi (Small Modular Reactor – SMR) może być istotnym wsparciem transformacji energetycznej. Według oficjalnych zapowiedzi producentów do 2040 r. w Polsce ma stanąć nawet ponad 100 reaktorów SMR. Eksperci wskazują, że obok produkcji energii dla przemysłu największym potencjałem SMR może być produkcja ciepła systemowego w największych polskich aglomeracjach – przykładowo 3 reaktory o mocy 900 MWt (300 MWe) mogłyby zaspokajać nawet 80 proc. zapotrzebowania Warszawy na ciepło systemowe w 2040 r. Jednocześnie eksperci wskazują, że budowa reaktorów SMR – choć może odegrać istotną rolę w procesie dekarbonizacji – nie zastąpi konieczności inwestycji w OZE i wielkoskalową energetykę jądrową. To wnioski płynące z raportu Polskiego Instytutu Ekonomicznego „Perspektywy wykorzystania reaktorów SMR w polskiej transformacji energetycznej”, w którym przeanalizowany został potencjał małych reaktorów jądrowych w energetyce oraz bariery, które mogą stanąć na drodze rozwoju tej technologii.

Skala obciążeń podatkowych jest w Polsce umiarkowana lub niewielka na tle pozostałych państw Europy. Wielkość wydatków rządowych w relacji do PKB w 2022 r. wyniosła 43,5 proc., co daje Polsce 10 miejsce spośród 30 europejskich gospodarek. Podobne wyniki otrzymamy, kiedy ograniczmy analizę do samych przychodów podatkowych. Dzień, którym Polacy kończą je spłacać, przypada na 28 marca i jest to 12. pozycja w Europie. Okres spłaty łącznych wydatków rządowych zwany Dniem Wolności Podatkowej przypada natomiast na 11 czerwca, co również jest 10. pozycją w UE. Polski Instytut Ekonomiczny w raporcie „Dzień Wolności Podatkowej w UE – rok 2023” analizuje system podatkowy Polski na tle państw Unii Europejskiej za pomogą popularnej miary, jaką jest Dzień Wolności Podatkowej.

Indeks gospodarki cyfrowej i społeczeństwa cyfrowego (DESI) jest głównym narzędziem stosowanym przez Komisję Europejską do mierzenia poziomu cyfryzacji w krajach UE. Choć Polsce uzyskała w nim wynik 40,5 na 100 możliwych, co uplasowało ją na 24 pozycji wśród państw UE, to jednak poziom rozwoju kilkunastu wskaźników zbliżony jest do poziomu osiąganego przez liderów klasyfikacji – wśród nich znalazły się Finlandia, Dania czy Estonia. Mimo że metodologia DESI sprawia, iż bardzo trudno jest państwom członkowskim uzyskać jakikolwiek postęp w rankingu, Polska jest wśród krajów najszybciej nadrabiających dystans do jego liderów. Obecnie indeks przechodzi gruntowną zmianę, w związku z realizacją Cyfrowej dekady – nowej unijnej strategii cyfryzacji. W związku z tym konieczne są zmiany w DESI, które gwarantowałyby bardziej obiektywną ocenę poziomu cyfryzacji poszczególnych państw UE – wynika z raportu Polskiego Instytutu Ekonomicznego „How to measure the Digital Decade – recommendations for an evolution of the DESI index”.

Dla połowy przedsiębiorstw rosnące ceny energii, paliw i surowców energetycznych są barierami silnie utrudniającymi funkcjonowanie. 65 proc. firm w odpowiedzi na kryzys energetyczny podniosło ceny swoich produktów i usług. W krótkim terminie przedsiębiorstwa reagują na wysokie ceny energii ograniczeniem produkcji albo przerzuceniem kosztów na końcowe ceny swoich towarów. Dopiero długofalowe podwyżki są motywacją do podjęcia działań inwestycyjnych. 39 proc. firm zrealizowało lub planuje inwestycje służące ograniczeniu kosztów nośników energii – wynika z raportu Polskiego Instytutu Ekonomicznego „Reakcje biznesu na szok energetyczny”.

W 2024 r. zaczną obowiązywać wszystkie przepisy przyjętych przez UE w zeszłym roku Akt o usługach cyfrowych (DSA) oraz Akt o rynkach cyfrowych (DMA). Nowe regulacje wprowadzą gruntowne zmiany w funkcjonowaniu internetu, zwłaszcza w obszarze reklamy i działania największych platform. Choć bezpośrednie korzyści i koszty dla polskich firm są niewielkie (przyspieszenie wzrostu PKB o 0,09 pkt proc.), to wymusi zmiany w obszarze ok. 10,5 mld zł rynku reklamy internetowej oraz rynku aplikacji mobilnych, którego wartość szacuje się na 3,2 mld zł – wynika z raportu Polskiego Instytutu Ekonomicznego „Europejskie regulacje cyfrowe – wpływ DSA i DMA na przedsiębiorstwa w Polsce”.

Sytuacja kobiet na rynku pracy w Polsce w ciągu ostatnich kilkunastu lat znacząco się poprawiła. Pracuje ponad 66 proc. kobiet w wieku produkcyjnym i coraz więcej z nich zostaje menedżerami – 43 proc. stanowisk kierowniczych w 2021 r. zajmowały kobiety. Wzrost wskaźnika zatrudnienia kobiet przyczynił się do ok. 2/5 wzrostu gospodarczego Polski. Co druga kobieta w Polsce w wieku 25-34 lat ma wyższe wykształcenie i jest to wskaźnik przewyższający średnią dla Unii Europejskiej. W ciągu ostatnich kilkunastu lat o 8 proc. wzrósł odsetek kobiet które dobrze oceniają swój stan zdrowia – wynika z raportu Polskiego Instytutu Ekonomicznego „Sytuacja kobiet w Polsce z perspektywy społeczno-ekonomicznej”.

W Polsce przebywa obecnie ok. 1 mln Ukraińców, którzy schronili się tu po inwazji Rosji na Ukrainę w lutym 2022 r. 80 proc. z nich uważa, że polskie społeczeństwo jest do nich dobrze nastawione. Widać jednak, że pogląd Polaków na sytuację uchodźców ulega zmianie. Odsetek osób uważających, że ukraińscy uchodźcy to osoby potrzebujące pomocy, spadł od początku inwazji rosyjskiej z 84 proc. do 50 proc. Polski Instytut Ekonomiczny w raporcie „Polacy i Ukraińcy – wyzwania integracji uchodźców” analizuje, jakie postawy przyjmują Polacy wobec uchodźców z Ukrainy.

W latach 70 podobnie jak dziś świat mierzył się z silnymi wzrostami inflacji, wywołanymi m.in. kryzysem na rynku surowców energetycznych. Objawy dzisiejszego kryzysu są jednak o wiele łagodniejsze niż te sprzed 50 lat – wynika z raportu Polskiego Instytutu Ekonomicznego „Lekcje z „wielkiej inflacji” lat 70.” W pierwszych trzech miesiącach po wprowadzeniu embarga przez OPEC w październiku 1973 r. nominalna cena ropy w USA wzrosła o 135 proc. Po agresji Rosji na Ukrainę nominalna cena ropy przez trzy miesiące wzrosła o 20 proc. Wskaźnik inflacji CPI w USA w marcu 1980 r. wzrósł 14,8 proc. w ujęciu rok do roku. Najwyższy roczny wzrost tego wskaźnika po pandemii i inwazji Rosji na Ukrainę wyniósł 9,1 proc. (czerwiec 2022).

Ożywienie gospodarcze w 2021 r. przyczyniło się do utrwalenia zależności od dostaw z Chin i Rosji poprzez zwiększenie importu z tych kierunków. W latach 2018-2021 udział Chin w zużyciu materiałowym zwiększył się w państwach UE-27 o blisko 1 procent. Jednocześnie w ostatnim czasie widoczny jest proces przenoszenia miejsca produkcji do innych krajów (tańszych lub bezpieczniejszych), jak również powrót produkcji do krajów macierzystych. W 2021 r. znacząco wzrosło znaczenie strumieni BIZ napływających do krajów rozwiniętych względem krajów rozwijających się. O 15 proc. wzrosła wartość transakcji greenfield ogółem, przy jednoczesnym 50 proc. spadku wartości tej kategorii transakcji w Chinach. 134 proc. więcej bezpośrednich inwestycji zagranicznych napłynęło do krajów rozwiniętych w 2021 r. (r/r) – wynika z raportu Polskiego Instytutu Ekonomicznego „Nowe oblicze globalnego handlu. Czy mamy do czynienia z reshoringiem?”, w który analizowany jest wpływ pandemii i wojny w Ukrainie na globalne łańcuchy produkcji.

Choć na rynku nieruchomości w ciągu ostatniej dekady dominowały transakcje na rynku wtórnym, systematycznie rosła sprzedaż nowych mieszkań. Udział rynku pierwotnego w ogólnej liczbie sprzedanych mieszkań w latach 2011-2021 wzrósł o 8,9 pkt. proc. z poziomu 32,5 proc. do 41,4 proc. Poza dominującym udziałem w podaży mieszkań, rynek wtórny charakteryzuje się też większą rozbieżnością pomiędzy cenami transakcyjnymi, a ofertowymi, która w ciągu ostatnich 10 lat wyniosła średnio 870 PLN za 1 m2 – wynika z raportu Polskiego Instytutu Ekonomicznego „Rynek nieruchomości w Polsce w okresie pandemii i wojny”, który na podstawie danych GUS i NBP pokazuje jak obecna sytuacja gospodarcza wpływa na ceny ofertowe i transakcyjne mieszkań.

Polska gospodarka znajduje się obecnie w dołku spowolnienia, za nami także szczyt inflacji. Spodziewamy się, że w kolejnych miesiącach inflacja będzie hamować, a w perspektywie całego roku 2023 r. wyniesie 12,6 proc. Polski Instytut Ekonomiczny prognozuje, że PKB w 2023 r. wzrośnie o około 0,8 proc. W 2024 r. wzrost gospodarczy wyniesie 2,2 proc. Mimo wyraźnego spowolnienia cały czas towarzyszy nam stabilna sytuacja na rynku pracy. To wnioski, które Polski Instytut Ekonomiczny zawarł w „Przeglądzie Gospodarczym PIE – wiosna 2023”.