Przyczyny kryzysu lat 70-tych

Kryzys naftowy z 1973 r. nie był ani wyłącznym, ani nawet głównym źródłem stagflacji w latach 70. Ceny zaczęły rosnąć w latach 60. W Stanach Zjednoczonych inflacja wzrosła z 1 proc. w 1965 r. do 6 proc. na przełomie lat 1969 i 1970. W listopadzie 1973, po wprowadzeniu embargo, wskaźnik CPI w USA wynosił już 8,1 proc.

Na wzrost inflacji w tamtym okresie wpłynęło kilka czynników. Pierwszym był rozpad powojennego porozumienia z Bretton Woods, na mocy którego państwa utrzymywały sztywne kursy walutowe w relacji do dolara, którego wartość była z kolei wyrażona w stałej, ustalonej przez Kongres relacji do złota (35 USD za uncję). Drugą przyczyną była niekorzystna kombinacja ekspansywnej polityki fiskalnej oraz ekspansywnej i niekonsekwentnej polityki pieniężnej, którą prowadził amerykański Fed. Na to nałożył się wspomniany już kryzys naftowy, a także kryzysy na rynkach żywnościowych. Aktualne wzrosty inflacji, podobnie jak te na przełomie lat 70 i 80 również mają wiele przyczyn.

„Obecna sytuacja gospodarcza podobnie jak kryzys z lat 70-tych nie wynika z jednego procesu, lecz jest rezultatem wielu czynników. Doprowadziły do niej konsekwencje polityki makroekonomicznej w czasie lockdownów, zachwianie globalnymi łańcuchami dostaw w pandemii, kryzys na rynkach energii i surowcowych wywołany agresją Rosji na Ukrainę” – wskazuje Paweł Śliwowski, p.o. zastępcy dyrektora Polskiego Instytutu Ekonomicznego.

Niekonsekwentna polityka banków centralnych

 Aż do lat 70. dla wielu rządów w walce z inflacją naturalne były działania związane z regulacją cen. Regulację postrzegano jako narzędzie pozwalające na maksymalizację produkcji i zatrudnienia, czyli realizację głównych celów polityki gospodarczej przełomu lat 60. i 70., przy jednoczesnym trzymaniu w ryzach inflacji. Stąd na wzrost cen w latach 70., banki centralne zareagowały inaczej, niż obecnie. A. Burns,  ówczesny prezes Fed, uważał że zacieśnianie polityki pieniężnej nie powstrzyma inflacji, ponieważ jej źródła leżą poza strefą wpływów polityki pieniężnej, tj. wynikają z siły związków zawodowych, braków na rynkach towarowych, kontroli cen przez OPEC. Członkowie rady Fed uważali również, że nie da się zbić inflacji bez podnoszenia bezrobocia do nieakceptowalnych poziomów, a wówczas utrzymanie zatrudnienia traktowano jako jedno z zadań banku centralnego. W USA radykalne i zdecydowane podwyżki stóp procentowych dokonały się dopiero  za kadencji Paula Volckera, na przełomie lat 70 i 80.

W Niemczech bardziej zdecydowane działania podjęto już w grudniu 1974 r., mając w pamięci hiperinflację z lat 1919-1923. Bundesbank ogłosił roczne cele wzrostu podaży pieniądza, co miało ograniczać inflację przez kontrolę wzrostu agregatów pieniężnych oraz być formą oddziaływania na oczekiwania inflacyjne. W konsekwencji RFN przeszła przez lata 70. ze stosunkowo niskimi wzrostami cen, co było wyjątkowe na tle krajów rozwiniętych i uprzemysłowionych.